Trước hết, xin nói về
việc cho vay nặng lãi. Đúng là Giáo Lý không nói cách rõ ràng về điều này.
Nhưng chỉ là không nói “rõ ràng” thôi, chứ không phải là không nói. Cho vay
nặng lãi là việc trục lợi từ một khoảng cho người khác vay với một tỷ lệ làm
lời không công bằng, vượt quá mức cần thiết. Về điều này, Công Đồng Laterano V
(1515) đã nói rằng đây là một điều sai vì “người ta làm lời từ việc sử dụng một
điều không tự sinh ra thêm, không có sức lao động, không có phí tổn, và không có
sự đánh liều nào của người cho vay.”
Việc cho vay nặng lãi có
chút dính dáng đến điều răn thứ Bảy, được sách GLHTCG nói đến như những hành vi
không hợp pháp trong số 2409, và không nằm trong những hợp đồng công bằng với
mức lợi hợp lý nói đến trong số 2410. Vì thế, cho vay với một mức lời theo tỷ
giá thị trường chung là hợp lẽ công bằng. Trục lợi từ người khác bằng cách tự
quy định một mức cao hơn không hợp lý là sai vì nó đã xếp vị trí của con người
xuống thấp hơn lợi ích vật chất, trong khi điều ngược lại [con người cao hơn
vật chất] mới là điều đúng.
Về chuyện bài bạc, sách
GLHTCG, số 2413 có nói rằng những trò chơi may rủi hay đánh bài/cá cược tự nó
không trái với lẽ công bằng. Chúng chỉ trở nên không thể chấp nhận được về mặt
luân lý khi nó lấy đi khỏi người ta những gì cần thiết để chu cấp cho nhu cầu
của mình và của người khác. Đam mê bài bạc sẽ biến người ta thành nô lệ. Gian
lận trong bài bạc sẽ trở thành một vấn đề lớn, trừ trường hợp những tác hại do
nó mang lại quá nhỏ đến độ người bị hại coi nó chẳng đáng là gì. Nếu nó không
gây ra thiệt hại lớn thì chính sự gian lận cũng đã là một điều sai trái rồi.
Như vậy, điều làm nên tội
trong việc đánh bài/cá độ là việc ta bị cuốn hút đến độ đánh mất chính mình,
không còn làm chủ mình, khiến mình trở thành nô lệ của nó, mình bị mất đi những
điều kiện để chăm sóc cho chính mình và cho những ai mà mình có trách nhiệm.
Đánh bài/cá độ một cách thái quá sẽ rất dễ dẫn đến chuyện hơn thua, gian lận,
bất chấp tất cả. Bởi thế, tự bản thân việc tham gia những trò chơi may rủi
không vi phạm về mặt luân lý, nhưng nó sẽ rất dễ dẫn người chơi đến những hậu
quả không tốt hay đến những hành vi khác là những hành vi vi phạm luân lý.
(trích trong SMITH, Msgr.
WILLIAM B,. Modern Moral Problems: Trustworthy Answers to Your Tough Questions,
edited by Donald Haggerty, Ignatius Press, San Francisco, 2012, tr 241-246)
Lược dịch: Pr. Lê Hoàng
Nam, SJ
